ΣΑΠΦΩ
Έρος δ’ ετίναξε μοι
φρένας, ως άνεμος κατ όρος δρυσίν εμπέτων.
Η Σαπφώ λοιπόν και πάλι. Η μεγάλη μας ποιήτρια, τα έργα της οποίας είναι τα πρώτα γνωστά ανθρώπινα λογοτεχνικά έργα στα οποία εκφράζεται ο γυναικείος ομοερωτισμός. Για τη Σαπφώ έχουν ήδη γραφτεί πολλά και δεν θα σταθώ εδώ σε μια βιογραφία. Απλά, θα καταγράψω κάποια χαρακτηριστικά έργα της, ομοερωτικής ποίησης.
Θαμπωτική λαμποκοπή
σαν του γυακίνθου τ' άνθος
παρθένα με γλυκιά φωνή
φωνή γλυκιά σα μέλι,
ομορφότερη ακόμη,
φωτιές μου ανάβεις
Κι εγώ σε πουπουλένιο στρώμα
το κουρασμένο σου κορμί
θα το ξαπλώσω
μόνη μου έγνοια.
Μια παιδούλα τρυφερή
λεπτή
που μάζευε αγκαλιές λουλούδια
που η φωνή της κι απ' της λύρας
είναι ακόμη πιο γλυκιά
πιο λευκή απ' το γάλα
πιο γλυκόπιοτη από το νερό
πιο μελωδική απ' τη λύρα
πιο γαύρη απ' της φοράδας
πιο βελούδινη απ' το ρόδο
πιο τρυφερή απ' το ρούχο το απαλό
πιο πολύτιμη από το χρυσάφι.
(μετάφραση Οδυσσέα Ελύτη)
Περισσότερα για την Σαπφώ και το έργο της:
Στο βιβλίο "Σαπφώ" της Marion Giebel - Εκδόσεις Πλέθρον
Ρούλα Σκούταρη: Σαπφώ και σαπφισμός
Αττική ερυθρόμορφη υδρία. Η ποιήτρια Σαπφώ, καθισμένη, διαβάζει από τον κύλινδρο (βιβλίον) κάποιο ποίημα της στις τρεις φίλες-μαθήτριες που την πλαισιώνουν. Από τη Βάρη. Της Ομάδας του Πολυγνώτου (440-430 π.χ.)
Η σχετική σημείωση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
ΑΛΛΕΣ ΠΟΙΗΤΡΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ
RENEE VIVIEN
(1877-1909)
Από όλα τα λουλούδια, η Renee αγαπούσε όλως ιδιαίτερα τις βιολέτες, σε ανάμνηση της καλλίτερης παιδικής της φίλης VioletteShillito, νεαρής πιανίστριας και προικισμένης μαθήτριας, με την οποία η Renee μοιραζόταν το ίδιο πάθος για τον Δάντη και την ποίηση. Οι βιολέτες αναφέρονται επίσης στο έργον της Σαπφούς που η Renee ελάτρευε. Γι’ αυτό άλλωστε το βιολετί χρώμα έγινε εμβληματικό της γυναικείας ομοφυλόφιλης κοινότητας.
ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Πώς να ξεχάσω τη βαρειά πτυχή
Των ήρεμων ωραίων γοφών σου,
Τον έβενο της σάρκας όπου τρέχει
Γαλάζιο ένα τρέμουλο φλεβών σου;
Δεν έχεις νιώσει ούτε μια φορά,
Πως από μάταιες αγωνίες μεθυσμένη,
Στράφηκε η ψυχή μου παθιασμένη
Στ’ απόμακρά σου χείλη τ’ ακριβά;
Και πως ποτέ να ξαναβρώ
Την ίδια άγρια έκσταση αυτή
Να σε ξεχάσω, ξαναζήσω κι ονειρευτώ
Όπως πάνω στο στόμα σου έχω ονειρευτεί;
(Από το βιβλίο: Δεν είμαι δική σου, είμαι εσύ. Ερωτική ποίηση: Γυναίκα προς γυναίκα (1650-2000) - Μετάφραση: Κώστας Ιωάννου
ΡΙΤΑ ΜΠΟΥΜΗ - ΠΑΠΠΑ
Η Ρίτα Μπούμη - Παππά θεωρείται μία από τις σημαντικότερες ποιήτριες του 20ου αιώνα. Στην ποιητική της συλλογή "Τα τραγούδια στην αγάπη", του 1930, εκφράζει τα ομοερωτικά της συναισθήματα. Χαρακτηριστικό είναι το ακόλουθο ποίημα από την συλλογή αυτή
ΧΧΙΙ
Μοιρολογούσα ως πάντα
εδώ σκυμμένη,
σαν είδα από το χέρι σου νανοίγη
η θύρα μου κι ανάλαφρο να μπαίνη
το βήμα σου όπως κάποτε είχε φύγει...
Δεν έλπιζα να σέφερνε, η καϋμένη,
το κλάμα που μερόνυχτα με πνίγει
μεσ' το κελλί μου που όλο σε προσμένει,
έστω για λίγη ώρα έστω για λίγη...
Σα να μου πήρες το σκυφτό κεφάλι
και τόσφιξες γλυκά σταβρά σου στήθεια,
σαν νάνιωσα τα χείλη σου στη ζάλη
στο μέτωπό μου, Αγάπη, νάναι αλήθεια
πως ήρθες, για ονειρεύτηκα και πάλλει
έτσι η καρδιά μου απόψε μεσ' τα βύθια;
ΜΥΡΤΙΩΤΙΣΣΑ
Μια ακόμα μεγάλη ελληνίδα ποιήτρια που έζησε και δημιούργησε κατά τον 20ο αιώνα και συγκεκριμένα στην εποχή του Μεσοπολέμου. Η Μυρτιώτισσα μιλά απροκατάλυπτα για τη γυναικεία ομοφυλοφιλία, χωρίς ενδοιασμούς ή σεμνοτυφία.
ΚΩΜΙΚΟΤΡΑΓΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Όταν κατασιγάστηκε
το πάθος,
η ερωτική μας έληξε ιστορία.
Απ' της ψυχής μου ξέφυγες το βάθος
και σου έγινα μια ξένη, μια Κυρία.
Μα απ' της καρδιάς
την ακαταστασία
κι απ' τ' αναστατωμένα τα μυαλά μου,
νιώθω πως - ω, η αιώνια τραγωδία! -
μ' ερύθμιζε μονάχα το αίσθημά μου.
Κι όμως για χρόνια
ίσως υπάρχει ακόμα
η ξεχαρβαλωμένη η μηχανή μου.
Μια μαριονέτα, με ξυλένιο στόμα,
γελώ όταν μου τραβήξουν το σκοινί μου.
Γράφω και στίχους,
τραγουδώ τη Φύση
που απ' τα κλειστά μου τζάμια την κοιτάζω,
αυτήν, που μ' είχε απόλυτα μεθύσει,
που ακόμα απ' τ' άρωμά της ευωδιάζω!
Τη μόνωση αποφεύγω
που ποθούσα,
μην ανταμώσω εκεί τον εαυτό μου.
(Αλήθεια, πάντα ωστόσο αγωνιούσα
γι' αυτόν τον ακατάλυτον οχτρό μου.)
Των σαλονιών ρουφώ
την ατμοσφαίρα,
με θέλγουνε των κοριτσιών τα νιάτα,
τραβάει την προσοχή μου μια τσαγιέρα
που την κρατούν δυο χέρια ντελικάτα.
Με παίρνουν στην ταβέρνα
οι ποιητάδες,
πίνω κρασί και σάμπως να ξεχνιέμαι,
μιλώ με θέρμη, μπαίνω στους καβγάδες
τους φιλολογικούς, και λέω, και λέμε...
Κι είναι μαζί και
θλιβερό κι αστείο,
να συνεχίζουμ' έτσι αυτή τη ζήση,
εμείς, που πια ξοφλήσαμε απ' το βίο,
σαν έχουμε θανάσιμα αγαπήσει!
ΝΤΟΡΑ ΡΟΖΕΤΤΗ
Η Ντόρα Ροζέττη (πρόκειται για ψευδώνυμο) έγραψε το 1929 ένα εκπληκτικό ομοερωτικό μυθιστόρημα με τίτλο «Η ερωμένη της». Το βιβλίο αυτό παρότι έτυχε πολύ καλής κριτικής από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, «μυστηριωδώς» εξαφανίστηκε για να επανεμφανιστεί το 2005 από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο. Σήμερα θεωρείται πλέον κλασικό στο είδος του.
Ακολουθεί χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
«Βλέπω στα μάτια της την ευτυχία
και την αγάπη. Ξεχνώ όλα τ' άλλα. Κι εκείνη την ιερή ώρα, μέσα στ' αληθινά ουράνιο
σμίξιμο των κορμιών μας (γιατί ήμασταν τόσο σφιχτά αγκαλιασμένες), νιώσαμε ένα
μεγάλο ευγνωμοσύνης αίσθημα στην πλάση γύρω. Κι άθελά μας κι οι δυο προσκυνήσαμε
την πλάση και της ψιθυρίσαμε έναν ευγνώμονα ύμνο... έναν ύμνο ευχαριστίας, ικανοποίησης
και ευτυχίας για τη γυναικεία μας υπόσταση.
Ύστερα μια φωνή φώναξε μέσα μου: Σοφοί του κόσμου, ηθικολόγοι, ελάτε να με πείσετε
πως δεν είναι έρωτας η ομοφυλόφιλη αυτή εκδήλωση, δεν είναι αγαλλίαση, φρενίτιδα,
ευτυχία!...»
ΡΑΝΤΚΛΙΦ ΧΟΛ
Η αγγλίδα συγγραφέας Ράντκλιφ Χολ έγραψε το περίφημο ομοερωτικό μυθιστόρημα «Το πηγάδι της μοναξιάς» το 1928. Αρχικά, η κυκλοφορία του βιβλίου απαγορεύθηκε για προσβολή των ηθών. Μετά κυκλοφόρησε σε διάφορες χώρες. Στην Ελλάδα μεταφράστηκε από την Νίκη Σταυρίδη και κυκλοφόρησε το 2003 από τις Εκδόσεις Κουκίδα. Κλασικό έργο γυναικείας ομοερωτικής ευαισθησίας.
Ακολουθεί χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
«Όπως ο Κάιν, είμαι σημαδεμένη και κηλιδωμένη. Αν έρθεις μαζί μου, Μαίρη, ο κόσμος θα σε αποστραφεί, θα σε καταδιώξει, θα σε πει βρόμικη. Η αγάπη μας μπορεί να είναι ακλόνητη έως το θάνατο, και πέρα απ' αυτόν - αλλά ο κόσμος θα την αποκαλεί βρόμικη. Μπορεί να μην πειράζουμε κανένα πλάσμα ζωντανό με την αγάπη μας• μπορεί εξαιτίας της ν' αποκτήσουμε τη μεγαλύτερη κατανόηση, τη μεγαλύτερη ευσπλαχνία, αλλά τίποτα απ' αυτά δεν θα σε σώσει από τη μάστιγα του κόσμου, που θα αποστρέψει το βλέμμα και από τις πιο γενναιόδωρες πράξεις σου, καταλογίζοντάς σου μόνο διαφθορά και αθλιότητα. (...) Γιατί σ' αυτό τον κόσμο υπάρχει ανοχή μόνο για τους λεγόμενους φυσιολογικούς. Και όταν θα γυρέψεις σε μένα προστασία, θα σου πω: Δεν μπορώ να σε προστατεύσω Μαίρη, ο κόσμος μου έχει αφαιρέσει το δικαίωμα να προστατεύω• είμαι εντελώς ανήμπορη, το μόνο που μπορώ είναι να σ' αγαπώ»
ΟΣΚΑΡ ΟΥΑΪΛΝΤ
Πώς; Ένας άνδρας σε μια ιστοσελίδα για τον γυναικείο ομοερωτικό λόγο; Ναι, ένας άνδρας αλλά όχι τυχαίος άνδρας. Ένας άνδρας που υπήρξε και παραμένει μεγάλος δάσκαλος της Τέχνης. Έζησε τον 19ο αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία και έγραψε με μεγάλη επιτυχία μυθιστορήματα, ποιήματα και θεατρικά έργα. Καταδικάστηκε για την ομοφυλοφιλία του σε δυο χρόνια φυλάκιση με καταναγκαστικά έργα, με αποτέλεσμα η υγεία του να κλονιστεί σοβαρά και μερικά χρόνια μετά την αποφυλάκισή του να πεθάνει.
Ακολουθεί χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του «De Profundis», σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, που γράφτηκε στη φυλακή:
«Η λογική δε με βοηθάει. Μου λέει πως οι νόμοι που με καταδικάσανε είναι κακοί και άδικοι νόμοι και το σύστημα, που κάτω απ' αυτό έχω υποφέρει, είναι ένα κακό και άδικο σύστημα. Αλλά είμαι υποχρεωμένος οπωσδήποτε να κάνω και τα δυο αυτά πράγματα, σωστά και δίκαια για μένα. Κι ακριβώς όπως στην Τέχνη ενδιαφέρεται κανείς μονάχα για το τι είναι γι' αυτόν ένα συγκεκριμένο πράγμα σε μια συγκεκριμένη στιγμή, το ίδιο συμβαίνει και στην ηθική εξέλιξη του χαρακτήρα ενός ανθρώπου. Μου είναι ανάγκη να κάνω καλό για μένα καθετί που μου συνέβη. Το σανιδένιο κρεβάτι, το αηδιαστικό φαγητό, το σκληρό σκοινί, που ξαίνουμε την τζίβα ώσπου οι άκρες των δακτύλων μας να μουδιάσουν απ' τον πόνο, οι χειρωνακτικές αγγαρείες που μ' αυτές αρχίζουμε και τελειώνουμε την κάθε μας μέρα, οι τραχιές διαταγές που, καθώς φαίνεται είναι απαραίτητες για τη ρουτίνα, το φριχτό ρούχο που κάνει τη θλίψη γελοία, η σιωπή, η μόνωση, η ντροπή - το καθένα και όλα μαζί αυτά τα πράγματα πρέπει να τα μετατρέψω σε πνευματική εμπειρία. Κάθε εξευτελισμό του κορμιού, ως τον τελευταίο, πρέπει να προσπαθήσω να τον μετατρέψω σε αποπνευμάτωση της ψυχής».