ΜΗΤΡΙΑΡΧΙΑ
Φεμινιστική αντίληψη της ιστορίας: Η ιστορικός Marija Gimbutas αποκαλύπτει ότι η Θεά της ειρήνης στην αρχαία Ελλάδα μετατράπηκε στην οπλισμένη και αρματωμένη Θεά Αθηνά.
Νέα Υόρκη: "Τεσσεράμιση χιλιάδες χρόνια π.χ. στον κόσμο βασίλευε ειρήνη και ομόνοια. Οι άνθρωποι αντί να φτιάχνουν όπλα για ν' αλληλοσκοτώνονται έφτιαχναν υπέροχους ναούς, σπίτια που ήταν θαύματα αισθητικής, αγγεία απαράμιλλης ομορφιάς, αγάλματα. Οι άνθρωποι για αιώνες έζησαν μέσα σε δημιουργία και ισορροπία. Κανείς δεν σκεφτόταν τον πόλεμο. Η βία ήταν άγνωστη. Οι κοινωνίες που ήταν δεμένες με το χώμα έζησαν ειρηνικά στην κυριαρχία των γυναικών. Στην Νοτιανατολική και Κεντρική Ευρώπη η μητριαρχία κράτησε από το 7000 έως το 3500 π.χ. ενώ στην Δυτική Ευρώπη από το 4500 μέχρι το 2500. Μετά οι κοινωνίες αυτές άρχισαν να κυριεύονται από φύλα που μετακινήθηκαν προς αυτές και είχανε αρσενικούς Θεούς. Από τότε και μέχρι σήμερα ο κόσμος ζει την επιθετική ανδροκρατική παράδοση. Όσο για κείνη την πολιτιστική παράδοση της Ευρώπης, που δεν βασίζεται στη βία και έχει κέντρο της τη γη, μόλις τώρα αρχίζει να ανακαλύπτεται".
Η ΛΑΒΡΥΣ
Η λάβρυς είναι λιγότερο δημοφιλής σήμερα απ’ ότι ήταν σε παλαιότερες εποχές
αν και η σύνδεσή της με το λεσβιασμό και τις γυναίκες ξεκίνησε πριν από χιλιάδες
χρόνια. Βασικά πρόκειται για έναν διπλό λεπιδωτό πέλεκυ ή πολεμικό τσεκούρι
Ινδιάνων που χρησιμοποιήθηκε σαν θεριστικό εργαλείο αλλά και σαν όπλο. Η πρώτη
λάβρυς πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε πριν από 8000 χρόνια. Ήταν προσφιλής στις
φυλές των Αμαζόνων που ζούσαν στην περιοχή του σημερινού Καζακστάν στην Κεντρική
Ασία. Συνδέθηκε επίσης με την περιοχή του Κατάλ Χουγιούκ στη σημερινή Τουρκία,
γύρω στο 6000 π.χ., που χρησιμοποιείτο σαν εργαλείο για τον καθαρισμό της
γης. Το Κατάλ Χουγιούκ ήταν μια ήσυχη περιοχή, στην οποία λατρευόταν η Θεά
Γη και άκμασε χωρίς διαμάχες για 1500 χρόνια.
Ο αρχαίος Κρητικός
πολιτισμός διατηρούσε επίσης τη λάβρυ σε ψηλή θέση. Λίγα πράγματα ήταν γνωστά
σχετικά με τον αρχαίο Μινωικό πολιτισμό (διήρκεσε περίπου από το 3000 ως το
1100 π.χ.) εκτός απ’ τους μύθους, μέχρι που οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν ανασκαφές
στα λείψανα της προ–Μινωικής εποχής στις αρχές του 20ου αιώνα. Η σημαντικότερη
ανακάλυψη ήταν το παλάτι της Κνωσού που πιστεύεται ότι ήταν το βασιλικό παλάτι
με μήκος 35000 πόδια λαβυρίνθου δωματίων και διαδρόμων. Τον λαβύρινθο αυτόν
διακοσμούσε ένα μοτίβο διπλού πέλεκυ και ιδιαίτερα το κύριο δωμάτιο υποδοχής.
Η διάταξη του λαβύρινθου καθοριζόταν από τη λάβρυ. Αυτή η τοποθεσία πιστεύεται
ότι συνδέεται με το μινώταυρο, σύμφωνα με το μύθο. Η
λάβρυς για τη Μινωική Κρήτη υπήρξε ένα διακοσμητικό στοιχείο με θρησκευτική
σημασία. Η φεμινίστρια αρχαιολόγος Marija Gimbutas επισημαίνει την ομοιότητα
ανάμεσα στο σχήμα της λάβρυος και αυτό της πεταλούδας, που ήταν σύμβολο αναγέννησης.
Η Μινωική κοινωνία, αν και κυβερνιόταν από βασιλιά και βασίλισσα κοντά στο
τέλος της, ήταν βασικά μητριαρχική. Η θρησκεία τους κεντραριζόταν στη λατρεία
της Μεγάλης Θεάς που πιστεύεται ότι προστάτευε τις γυναίκες. Αυτή τη Θεά τη
συναντούμε συχνά γυμνόστηθη κρατώντας φίδια στα χέρια της, σύμβολα γονιμότητας
και γεωργίας, και περιστοιχιζόταν από θηλυκούς λάτρεις με διπλούς πέλεκες
που χρησιμοποιούνταν για το όργωμα του εδάφους. Οι σωζόμενες νωπογραφίες της
εποχής εκείνης δείχνουν επίσης περισσότερα κορίτσια παρά αγόρια και συνήθως
σε επικίνδυνα σπορ, όπως τα ταυροκαθάψια (οι ταύροι ήταν επίσης ένα επαναλαμβανόμενο
θέμα στη Μινωική τέχνη).
Ο διπλός πέλεκυς σύντομα εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, έγινε δημοφιλής
στους Ετρούσκους, στους Γαλάτες, στους Δρυίδες και στους Σκανδιναβούς. Η λάβρυς
διατήρησε τη θρησκευτική της σημασία ακόμα και όταν υιοθετήθηκε από άλλους
πολιτισμούς που ήρθαν στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της παγανιστικής περιόδου.
Κατά την επικράτηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το δρεπάνι αντικατέστησε τη
λάβρυ στις γεωργικές εργασίες αλλά η τελευταία παρέμεινε ένα αξιοσέβαστο όπλο.
Η λάβρυς άρχισε να έχει ολοένα και μικρότερη θρησκευτική σημασία και σύντομα
πήρε την ονομασία «πολεμικός πέλεκυς». Από εκεί πέρασε, μέσα από τις διαδοχικές
γενιές της εμπόλεμης Ευρώπης μέχρις ότου αντικαταστάθηκε σε δημοτικότητα απ’
το ξίφος.
Η λάβρυς επανήλθε ως θηλυκό σύμβολο κατά τη δεκαετία του `70 από κάποιες λεσβιακές
και φεμινιστικές οργανώσεις και η δημοτικότητά της αυξήθηκε όταν δημοσιεύθηκαν
κάποια άρθρα σχετικά με την καταγωγή της στη φεμινιστική λογοτεχνία της εποχής
εκείνης. Σήμερα, έχει αντικατασταθεί από άλλα σύμβολα αλλά φαντάζει ακόμα
σαν περίτεχνο κόσμημα και γυναικείο αναθηματικό.
ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ
Ο πρώτος που ασχολήθηκε με το θέμα της μητριαρχίας ήταν ο Bachofen. Στο βιβλίο
του "Μητρικό Δίκαιο" (1861) μελέτησε τους προπατριαρχικούς πολιτισμούς
και χρησιμοποιεί τους όρους "μητρικό δίκαιο" και "γυναικοκρατία"
που σημαίνουν γι' αυτόν δύο πράγματα. Αφενός την υπεροχή των γυναικών έναντι
των ανδρών, τόσο στην οικογένεια όσο και στην κοινωνία, και αφετέρου την αποκλειστική
αναγνώριση της μητρογραμμικής συγγένειας. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία
της θρησκείας, την οποία θεώρησε ως το πρωταρχικό αίτιο της κοινωνικής ανάπτυξης,
την ατμομηχανή συνολικά του πολιτισμού. Επίσης, διατύπωσε το μεθοδολογικό
αξίωμα ότι ο μύθος μπορεί να υποκαταστήσει την ιστορία κι ότι η μυθολογική
παράδοση αποτελεί έναν τεράστιο καθρέφτη που αντανακλά πιστά την πραγματικότητα
του παρελθόντος και είναι η αυθεντικότερη μαρτυρία που έχουμε για την αρχαία
εποχή.
Ο Engels βασισμένος στο έργο του Bachofen, στο έργο του "Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους" υποστήριξε ότι η γέννηση της ανισότητας τοποθετείται και συμπίπτει με την καταστροφή της μητριαρχίας και την επιβολή του πατριαρχικού τύπου κοινωνικής οργάνωσης. Στη μητριαρχία όπου ίσχυε ένα καθεστώς πρωτόγονης κοινοκτημοσύνης και η διάρθρωση του συστήματος της συγγένειας προσδιοριζόταν σε αναφορά με τους εξ αίματος συγγενείς της μητέρας δεν υπήρχαν οι προϋποθέσεις ανάπτυξης κοινωνικών διαφορισμών οικονομικής και εξουσιαστικής τάξης, που θα επέτρεπαν την καθιέρωση ενός συστήματος κοινωνικής ανισότητας. Η σχέση του πατέρα με το παιδί - στο βαθμό που είναι γνωστή - είναι συμπτωματική και δεν αποτελεί κοινωνική μορφοποίηση σε καμιά βαθμίδα της κοινωνικής άρθρωσης, δεδομένου ότι η οικογένεια του παιδιού συγκροτείται αποκλειστικά από τη μητέρα και τους εξ αίματος συγγενείς της. Με την επιβολή της πατριαρχίας ο πατέρας όχι μόνο εντάσσεται στο πλαίσιο της οικογένειας, αλλά γίνεται και η κεφαλή και αρχηγός της ενώ αντίστροφα η μητέρα περιέρχεται σε θέση υποταγής και απόλυτης εξαρτηματικότητας από τον κυρίαρχο άνδρα. Φυσικά οι μεταβολές αυτές στο πλαίσιο της οικογένειας και των σχέσεων των φύλων αντανακλούν ευρύτερες και θεμελιακού χαρακτήρα κοινωνικές ανακατατάξεις.
Η αρχαιολόγος Marija Gimbutas κατέδειξε ότι οι κοινωνίες που λάτρευαν τη Θεά κατά τη διάρκεια της Νεολιθικής Περιόδου δεν έκαναν πόλεμο και Αποδέχονταν την υπεροχή των γυναικών και τη γυναικεία κουλτούρα. Παρήκμασαν εξαιτίας της μετανάστευσης ινδο-ευρωπαϊκών πατριαρχικών φυλών. Η ιστορικός Eisler στο βιβλίο της «Η Κύλιξ και το Ξίφος» επέκτεινε αυτές τις θεωρίες σε μια ανάλυση μοντέρνας ιστορίας. Σύμφωνα με την Eisler, η αρχική κατεύθυνση της πορείας της πολιτισμικής εξέλιξης της ανθρωπότητας ήταν προς τη συνεργασία και τη συντροφικότητα. Έπειτα, όμως, από μια περίοδο χάους και ολοκληρωτικής πολιτιστικής αποδιοργάνωσης συντελέστηκε μια θεμελιώδης κοινωνική αλλαγή, που μέσα από τη δύναμη και τη βία, που συμβολίζονται από το ξίφος, επεκράτησε το πρότυπο της κυριαρχίας. Η Elisabeth Gould Davis στο βιβλίο της "Το πρώτο φύλο" και ύστερα από μελέτη των μητριαρχικών κοινωνιών υποστηρίζει ότι η γυναίκα ήταν εκείνη που πρώτη ανακάλυψε τις τέχνες και τις επιστήμες, πρώτη στην πορεία προς τον πολιτισμό, και εξακολουθεί να είναι πρώτη, κατά τους βιολόγους, από φυσική άποψη. Η ιστορικός Max Dashu αναλύει το πως η πατριαρχία, και μαζί της, ο πόλεμος, ήρθαν για να παραγκωνίσουν τις γυναικοκεντρικές κουλτούρες. Η Dashu έχει αφιερώσει τη δουλειά της ζωής της σε ένα απάνθισμα 14000 slides περιγράφοντας, μέσω της τέχνης, τους πνευματικούς και πολιτικούς ρόλους που έχουν παίξει οι γυναίκες στην κοινωνία αρχίζοντας από τη Νεολιθική Εποχή και συνεχίζοντας μέχρι τις μέρες μας. Το έργο της «Η Μυστική Ιστορία των Μαγισσών», είναι μια σπουδή της σχέσης μεταξύ των ρόλων των γυναικών και του πως οι κοινωνίες λειτουργούν.
Στην Ελλάδα, ο πρώτος
που μελέτησε το θέμα της μητριαρχίας ήταν ο Παναγής Λεκατσάς και το βιβλίο
του "Η Μητριαρχία" έχει καθιερωθεί πλέον ως κλασικό εγχειρίδιο.
Ο Ανδρέας Λεντάκης στο βιβλίο του "Ο έρωτας στην αρχαία Ελλάδα - Η περίοδος
πριν από την πατριαρχία" υποστηρίζει ότι σύμφωνα με όσες μαρτυρίες έχουμε
από αρχαίους συγγραφείς, παρά τα μειονεκτήματα της περιγραφής ή ακόμη και
της κατανόησης που τις βαρύνει, είναι σημαντικές και αρκούν για να θεμελιώσουν
την ύπαρξη αυτού του σταδίου όπου οι γυναίκες είχαν πλήρη σεξουαλική ελευθερία
και δεν γνώριζαν τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις της πατριαρχικής περιόδου.
Η πολυγαμικότητα δεν τους ήταν άγνωστη, ακόμη και όταν διαμορφώθηκε ο θεσμός
του γάμου ως κοινωνικά συμφωνημένη σχέση, οπότε είχαμε πολυανδρία. Μια ακόμη
συγγραφέας που ασχολείται με το θέμα αυτό είναι η κλασική φιλόλογος Χαρίτα
Μήνη. Μέσα από τη συγγραφή και τις διαλέξεις της στοχεύει στο να φέρει στην
επιφάνεια την χαμένη μέσα στους αιώνες ιστορία των γυναικών. Τα βιβλία που
έχει γράψει μέχρι στιγμής είναι τα ακόλουθα: "Νεοπαγανισμός: Η Αναγέννηση
της Αρχαίας Θρησκείας" (εκδ. Αρχέτυπο), "Στα Ίχνη της Αφροδίτης"
(εκδ. Ελευσίς), "The Women's Olympics and the Great Goddess" (εκδ.
Ελευσίς) και "Το Ιερό Θηλυκό και η Μαγδαληνή" (εκδ. Ελευσίς). Στην
προσωπική της ιστοσελίδα, http://www.hmeenee.com
μπορείτε να ενημερωθείτε για όλα όσα αφορούν τη μέχρι τώρα δουλειά της.
Επί σειρά ετών λειτούργησε και η "Ομάδα Μελέτης Μητριαρχικών Κοινωνιών".
Το εγχειρίδιο που εξέδωσε το 1995 με τίτλο "Η Θεά αναδυόμενη" αποτελεί
μια πρώτη απόπειρα καταγραφής της δουλειάς, των μελετών και των συμπερασμάτων
της. Κάποια στοιχεία σχετικά με τις μητριαρχικές κοινωνίες και τη λατρεία
της Θεάς στη χώρα μας καταγράφονται και στο βιβλίο "Η Ελλάδα των Γυναικών"
των Ευτυχίας Λεοντίδου και Sigrid Ammer.